شروع تغذیه در کودکان(2

آب رودخانه‌ها و امثال آن را بايد 10 تا 15 دقيقه جوشاند تا تمام باكتري‌ها، لاروها، انگل‌ها و كيست‌‌هاي موجود در آن از بين بروند. حتي المقدور از دادن آب معدني به شيرخواران خودداري شود چون املاح موجود در آن براي شيرخوار مناسب نيست.

3ـ شير پاستوريزه:

كودكاني كه با شير مادر تغذيه مي‌شوند معمولاً تا پايان سال دوم زندگي (24 ماهگي) نيازي به استفاده از شير پاستوريزه ندارند (آن مقدار شير پاستوريزه كه در تهيه غذاي كمكي به كار مي‌رود اشكالي ندارد). حدود 23 ماهگي، براي آشنا شدن كودك به طعم شير پاستوريزه مي‌توان آن را بار اول به مقدار كم در حد 30 سي‌سي با فنجان يا ليوان به كودك ارائه و به تدريج بر مقدار آن اضافه نمود. به اين ترتيب وقتي كودك كم‌كم از شير مادر گرفته مي‌شود مي‌تواند از شير پاستوريزه استفاده كند.

در كودكاني كه از شيرمادر محرومند و با شير مصنوعي تغذيه مي‌شوند مصرف شيرگاو (پاستوريزه يا استريليزه پرچرب سه و نیم درصد) از پايان 12 ماهگي به بعد بلامانع است و بهتر است جايگزين شير مصنوعي شود كه آن را بعد از يك دقيقه جوشاندن و به مقدار حداكثر 500 ميلي‌ليتر در شبانه روز با فنجان يا ليوان نشكن به كودك مي‌دهند و سعي مي‌كنند او را به تدريج از شيشه بگيرند.

معمولاً استفاده از شيرگاو قبل از پايان 12 ماهگي توصيه نمي‌‌شود.

4ـ چاي، قهوه و كاكائو:

سبب كاهش جذب آهن غذاي كمكي (به جز آهن گوشت) مي‌شوند لذا بهتر است حتي المقدور استفاده

نشوند.

5ـ نوشيدني‌‌هاي حاوي شكر زياد:

كودك را تشنه‌تر نموده و موجب چاقي او مي‌شود.

6ـ نوشيدني‌‌هاي گازدار:

(سودا و نوشابه های معمولي) براي كودكان ممنوع است زيرا علاوه بر مضراتي كه دارند (بي‌قراري و چاقي كودك) سبب دريافت مقدار كمتر غذا يا شير مادر مي‌شوند.

7ـ آب ميوه‌‌هاي طبيعي و خالص:

كه از ميوه های مجاز و به روش بهداشتي در منزل تهيه شده باشند، از اواسط ماه هشتم به بعد در حد 30 تا 60 سي سي در روز كه با ليوان نشكن (و نه بطري) به كودك داده شود، بلامانع است. گرچه مصرف خود ميوه نسبت به آب ميوه ارجحيت دارد.

استفاده شيرخوار از مقادير زياد آب ميوه ممكن است سبب اسهال و يا كاهش اشتهاي او به غذا و حتي شير مادر شود.

مصرف مكرر آب ميوه حتي اگر رقيق هم شده باشد، خصوصاً اگر به جاي فنجان توسط بطري و يا هنگام خواب به كودك داده شود، مي‌تواند به ميناي دندان كودك صدمه زده و نهايتاً پوسيدگي دندان ايجاد نمايد.

مصرف بيش از حد آب ميوه به دليل عدم دريافت مواد مغذي و پروتئين، سبب سوء تغذيه و كم خوني و حتي كوتاهي قد و در برخي موارد سبب چاقي مي‌شود.

آب ميوه‌‌هاي تجارتي اكثراً حاوي سوربيتول و يا فروكتوز فراوان و مواد افزودني هستند كه مي‌توانند سبب بي قراري و نفخ معده و مشكلات گوارشي شيرخواران شوند.

چند نكته مهم در مورد دفعات و مقدار غذا در كودكان 6 تا 12 ماهه

دفعات غذاي كمكي در پايان 6 ماهگي از يك بار در روز شروع و كم كم به دو بار و سپس در اواخر

ماه هفتم و طي ماه هشتم به سه بار در روز مي‌رسد. در صورت نياز مي‌توان يك يا دو ميان وعده هم اضافه نمود. با افزايش سن كودك، دفعات تغذيه و مقدار غذاي كمكي بيشتر مي‌شود به طوري كه در سنين 9 تا 12 ماهگي وعده‌‌هاي اصلي غذاهاي كمكي 3 تا 4 وعده در روز و اگر كودك ميل داشت با 1 تا 2 ميان وعده هم همراه است. به اين ترتيب شيرخوار به تدريج مهارت بيشتري در غذا خوردن پيدا مي‌كند و از مزه‌‌هاي جديد هم لذت مي‌برد.

مقدار غذاي كمكي كه كودك در 24 ساعت دريافت مي‌كند به سه عامل مهم بستگي دارد:

ميل و اشتهاي كودك (نه ميل و اجبار اطرافيان)

تراكم انرژي (انرژي دانسيتي) غذاي كمكي

ميزان دريافت شير مادر كه غذاي اصلي او است.

در مورد تراكم انرژي غذاي كمكي شيرخوار لازم است يادآوري نمود كه:

هر گرم غذا بايد 8/0 تا يك كيلوكالري انرژي داشته باشد. در شرايطي كه غذاي كمكي غلظت كافي را نداشته و حاوي مواد مغذي كمتري باشد مثلاً تراكم انرژي آن 6/0 كيلوكالري باشد، يا بايد مقدار غذاي كمكي را بيشتر كرد و يا دفعات آن را افزايش داد.

بنابراين با در نظر گرفتن مقدار دريافت غذا، تراكم انرژي مطلوب غذا و براساس منحني رشد شيرخوار، سه حالت ممكن است اتفاق بيفتد:

1ـ وزن شيرخوار بدون تناسب با قد او، بيش از حد انتظار است و به طرف اضافه وزن پيش مي‌رود در اين صورت ضمن مشورت با پزشك اقدامات زير انجام شود:

علت يابي رشد زياد

ادامه تغذيه با شير مادر تا دو سال تمام و بيشتر

ارائه غذاهاي كمكي مغذي با همان اصول و دفعات تغذيه

اجتناب از دادن غذاهاي چرب و شيرين و عدم افزودن چربي و شكر به غذاي كمكي شيرخوار

عدم اصرار به خوردن غذاي كمكي

توجه: در اين كودكان به هيچ وجه نبايد دريافت شيرمادر كم يا قطع شود.

2ـ منحني رشد، مناسب است. در اين صورت:

تغذيه تكميلي با همان مقادير و دفعات توصيه شده شروع و ادامه مي‌يابد.

3ـ منحني رشد كند است. در اين مورد اقدامات زير ضروري است.

علت يابي كندي رشد (مقدار غذا؟ دفعات تغذيه؟ توسط چه كسي و در چه شرايطي به كودك غذا داده مي‌شود؟)

تغذيه مكرر شيرخوار با شير مادر و بر حسب ميل او.

تهيه غذاهاي مغذي و با كالري بيشتر براي كودك (مثلاً به سوپ او، شير يا كره و به فرني، پودر گردو يا بادام اضافه شود).

افزايش دفعات تغذيه يا مقدار غذا

مراقبت، محبت و توجه بيشتر به كودك

تشويق و ترغيب كودك به خوردن غذاهاي كمكي (حتماً سالم و بهداشتي و در منزل تهيه شود تا احتمال بيمار شدن شيرخوار كمتر باشد).

نبايد فراموش كرد همان قدر كه كمبود وزن كودك باعث نگراني است، چاقي هم مي‌تواند نگران كننده و مشكل آفرين باشد (جهت اطلاعات بيشتر در مورد كنترل وزن، به قسمت چاقی مراجعه فرماييد).

شروع غذاي كمكي همراه با ادامه شير مادر

شروع غذاي كمكي از پايان 6 ماهگي همراه با ادامه شيرمادر سبب رشد مطلوب كودكان مي‌شود.

غذاي اصلي شيرخوار در سال اول زندگي شير مادر است.

نحوه شروع و ادامه غذاي كمكي

1ـ از پايان 6 ماهگي (180 روزگي) تا پايان 7 ماهگي:

در اين زمان هدف اصلي آن است كه شيرخوار با طعم و قوام غذا و سپس خوردن غذا به وسيله قاشق آشنا شود. بنابراين در چند روز اول شروع غذاي كمكي، دادن يك يا دو قاشق مرباخوري غذا كافي است. در ابتدا مي‌توان مقدار كمي از غذا را در نوك قاشق مرباخوري گذاشت و به شيرخوار ارائه كرد تا ظرف مدت كوتاهي او ياد بگيرد كه چگونه با استفاده از لب‌ها و زبان خود غذا را ازقاشق برداشته و به قسمت عقب حق خود ببرد و آن را ببلعد. گاهي ممكن است شيرخوار با زبانش غذا را بيرون بدهد اين اتفاق طبيعي است و الزاماً دليل دوست نداشتن غذا نيست.

برنامه غذايي شيرخوار در ماه هفتم زندگي:

هفته اول: فرني آرد برنج و بعد حريره بادام

هفته دوم: برنامه قبلي + سوپ با استفاده از گوشت

هفته سوم: برنامه قبلي + پوره انواع سبزي‌ها

هفته چهارم: برنامه قبلي همراه با تنوع در تهيه سوپ

هفته اول ماه هفتم:

اولين غذا:

* اولين غذاي كمكي كه به شيرخوار داده مي‌شود بايد نرم، ساده و با كمترين امكان ايجاد آلرژي باشد به

همين دليل معمولاً از برنج استفاده مي‌شود كه آنرا به صورت فرني آرد برنج تهيه مي‌كنند.

تهيه فرني با آرد گندم بهتر است بعد از 8 ماهگي باشد. (در صورت وجود سابقه آلرژي به گندم در افراد خانواده، مصرف گندم به بعد از 12 ماهگي موكول مي‌گردد).

* حريره بادام غذاي مناسبي است و اكثر كودكان مزه آن را دوست دارند. حساسيت به بادام درختي كه حريره از آن تهيه مي‌شود بسيار كم است و آن چه كه بچه‌ها ممكن است به آن حساسيت داشته باشند بادام زميني و بادام هندي است.

غذاي كمكي در روز اول يك بار و با توجه به ميل شيرخوار، يك تا دو قاشق مرباخوري از فرني آرد برنج است كه صبح بلافاصله پس از تغذيه با شيرمادر داده مي‌شود.

مقدار غذاي كمكي در روز دوم در صورت ميل و در خواست شيرخوار به دوبار مي‌رسد (يك تا دو قاشق مرباخوري صبح و يك دو قاشق مرباخوري ظهر) و از روز سوم تا هفتم به تدريج بر تعداد قاشق‌ها اضافه مي‌شود تا به 5 تا 10 قاشق مرباخوري برسد.

* در مورد بعضي از شيرخواران كه به نظر مي‌رسد فرني يا حريره بادام را دوست ندارند، مي‌توان يك حلقه موز رسيده يا يك تكه سيب درختي را پس از جدا كردن پوست آن، رنده كرده و به فرني يا حريره بادام اضافه نمود. «به» ميوه خوش طعمي است و يك قاچ «به» پخته شده مي‌تواند طعم غذاي كودك را دلپذيرتر كند.

هفته دوم:

در اين هفته گوشت به برناه غذايي شيرخوار اضافله مي‌شود. نوع گوشت مي‌تواند ماهيچه گوسفند، سينه يا ران مرغ يا بوقلمون و يا گوشت چرخ كرده بدون چربي گوسفند باشد. در خانواده‌هايي كه به ماهي حساسيت ندارند مصرف ماهي هم اشكار ندارد.

بنابراين وعده‌‌هاي غذاي كمكي شيرخوار در هفته دوم ماه هفتم دوبار در روز و غذاي او علاوه بر فرني يا حريره بادام سوپي است با غلظت ماست كه مخلوطي از برنج و گوشت بوده و يكي دو روز بعد هويچ و سپس به تدريج يكي از انواع سبزي‌ها به آن اضافه مي‌شود.

شروع سوپ هم با يك تا دو قاشق مرباخوري است كه در وعده ظهر به كودك داده مي‌شود و به تدريج مقدار آن بسته به ميل شيرخوار افزايش مي‌يابد تا جايگزين فرني يا حريره بادام وعده ظهر او شود.

به اين ترتيب كودك در اواخر هفته دوم، صبح‌ها از فرني يا حريره بادام و ظهرها از سوپ استفاده مي‌نمايد.

براي تنوع بخشيدن به محتواي سوپ مي‌توان به تدريج از انواع سبزي‌ها مانند جعفري، گشنيز، شويد، كرفس، كدو خورشتي، كدو حلوايي. لوبيا سبز و سيب‌زميني استفاده كرد. سبزي‌هايي كه نياز به پختن بيشتر دارند مانند كرفس، لوبيا سبز، كدو حلوايي، كدو خورشتي و سيب‌زميني را بايد به صورت قطعات بسيار كوچك، خرد كرده و به گوشت اضافه نمود تا همراه گوشت پخته شوند ولي سبزي‌‌هاي لطيف‌تر مانند جعفري، گشنيز، شويد و امثال آن كه ساطوري (ريز) شده‌اند در اواخر مرحله پخت اضافه مي‌شود تا دو سه دقيقه با سوپ بجوشد. اگر در قابلمه سوپ بسته باشد، سبزي‌ها زودتر پخته مي‌شوند.

* به سوپ نبايد نمك يا شكر اضافه كرد.

توجه:

1) مقدار آهن گوشت ران مرغ بيشتر از سينه آن ولي پروتئين سينه مرغ بيشتر از ران مرغ است.

2) براي تهيه گوشت چرخ كرده بهتر است پس از جدا كردن چربي گوشت، آن را شسته و در منزل دو بار چرخ نمود. سپس حدود 30 گرم گوشت چرخ كرده را در هر كيسه فريزر كوچك ريخته و در فريزر گذاشت.

3) در صورت عدم دسترسي به گوشت، مي‌توان از حبوبات استفاده كرد. گرچه حبوبات (عدس، ماش، لوبيا) به عنوان جانشين‌‌هاي گوشت محسوب مي‌شوند ولي ارزش غذايي اين مواد به اندازه گوشت نيست بنابراين در درجه اول توصيه مي‌شود در حد امكان مقداري گوشت همراه حبوبات پخته شود حتي اگر يك بال يا گردن مرغ باشد تا هم ارزش غذايي غذا و هم جذب آهن حبوبات افزايش يابد. در غير اين صورت بهتر است حبوبات با يك يا دو نوع از سبزي‌ها پخته شوند مثلاً لوبيا با سيب‌زميني، عدس با نخود فرنگي، ماش با گشنيز و باقلا سبز با شيود.

4) بعداز تهيه غذاي كمكي بايد گوشت و ساير مواد غذايي آن را نرم و له كرد و به شيرخوار داد و هيچ غذايي را نبايد صاف كرد زيرا آب سوپ يا سوپ صاف شده ارزش غذايي كمتري دارد.

5) همان طور كه قبلاً ذكر شد محتويات غذاي كمكي شيرخوار را بايد با پشت قاشق يا چنگال يا گوشت كوب نرم و له كرد و نبايد از مخلوط كن استفاده نمود.

هفته سوم:

تعداد وعده‌‌هاي غذا در هفته سوم به سه بار در روز افزايش مي‌يابد و شيرخوار علاوه بر فرني و سوپ، از پوره انواع سبزي‌ها مانند پوره سيب‌زميني، هويج و غيره كه در مبحث طرز تهيه غذاهاي كمكي به آن اشاره شده است، استفاده مي‌نمايد.

براي نرم كردن پوره مي‌توان ترجيحاً از شيرمادر يا شير پاستوريزه، كره يا هر روغني كه در دسترس باشد يا كمي آب مرغ يا آب گوشت استفاده كرد.

به اين ترتيب برنامه غذايي شيرخوار در هفته سوم ماه هفتم به شرح زير است:

صبح	ظهر	عصر
فرني يا حريره بادام	سوپ	پوره يكي از انواع سبزي‌ها

هفته چهارم:

اين هفته زمان استفاده از انواع سبزي‌ها در تهيه سوپ كودك است. تعداد وعده‌‌هاي غذا سه بار در روز بوده و مانند هفته سوم مي‌توان صبح‌ها فرني، ظهرها سوپ‌‌هاي متنوع با انواع سبزي‌ها و عصر نيز پوره يكي از انواع سبزي‌ها را به كودك داد.

2ـ ماه هشتم زندگي (پايان 7 ماهگي تا پايان 8 ماهگي)

در اين ماه برنامه غذايي شيرخوار متنوع‌تر و قوام غذاها بيشتر مي‌شود. مثلاً مي‌توان انواع سوپ‌‌هاي غليظ‌تر از قبل را (به غلظت حليم) با استفاده از گوشت و انواع سبزي‌‌هاي نشاسته‌اي مانند سيب‌زميني، كدو حلوايي، نخود فرنگي (نخود سبز) و نيز پوره انواع سبزي‌‌هاي گفته شده را تهيه كرد.

زرده تخم‌مرغ، جگر، ماست، پنير پاستوريزه كم نمك، خرما، ميوه يا آب ميوه نيز در اين ماه به برنامه غذايي شيرخوار اضافه مي‌شود و او در اواخر 8 ماهگي مي‌تواند از غذاهاي انگشتي استفاده نمايد.

دفعات تغذيه و مقدار غذا

دفعات تغذيه سه بار در روز است و اگر شيرخوار بيشتر ميل داشت يك يا دو ميان وعده نيز اضافه مي‌شود مشروط بر اين كه از مقار و دفعات خودش شير مادر كم نشود.

مقدار غذا بستگي به ميل شيرخوار دارد كه معمولاً تا 10 قاشق مرباخوري در هر وعده است و تا پايان ماه هشتم مي‌تواند به 15 قاشق مرباخوري برسد.

* براي كودكاني كه خوب رشد نمي‌‌كنند مي‌توان همزمان با افزايش دفعات تغذيه با شير مادر، دفعات غذا خوردن و انرژي غذاي كمكي را هم بيشتر كرد.

* كوداني كه هم شير مادر را خيلي خوب مي‌خورند و هم اشتها و تقاضاي بيشتري براي غذا خوردن دارند در صورتي كه براساس منحني رشد، چاق نباشند دادن غذاي بيشتر حداكثر 20 قاشق مرباخوري در هر وعده اشكالي ندارد.

برنامه غذايي شيرخوار در ماه هشتم

هفته اول ماه هشتم:

ضمن ادامه برنامه قبل، زرده تخم‌مرغ پخته و سفت شده هم به برنامه غذايي شيرخوار اضافه مي‌شود. بعد از پختن تخم‌مرغ، زرده سفت شده را از سفيده جدا كرده و روز اول به اندازه يك نخود از زرده تخم‌مرغ را برداشته با كمي شير مادر يا آب جوشيده شده، نرم نموده و به شيرخوار مي‌دهند.

هر روز صبح علاوه بر دادن فرني يا حريره، مقدار زرده تخم‌مرغ به تدريج اضافه مي‌شود تا ظرف ده روز به يك زرده كامل برسد. از آن به بعد، هر روز نصف زرده تخم‌مرغ به كودك داده مي‌شود. در صورتي كه رشد كودك كند باشد يا گوشت در برنامه غذايي او وجود نداشته و يا كودك به خوردن تخم‌مرغ مشتاق و به خوردن غذاهاي ديگر اشتياق زيادي نشان ندهد مي‌توان هر روز يك زرده پخته شده تخم‌مرغ را همراه با فرني يا حريره بادام يا پوره سبزي به كودك داد.

چنانچه كودك از خوردن زرده سفت شده تخم‌مرغ امتناع كند مي‌توان آن را در سوپ وعده ظهر او رنده نمود يا زرده تخم‌مرغ پخته شده را در مقدار كمي شير، رنده كرده و در كره يا روغن زيتون كه داغ شده است ريخت و آنرا مرتب به هم زد.

تهيه زرده تخم‌مرغ به صورت نيمرو اشكالي ندارد به شرط اين كه زرده را اول كاملاً به هم بزنند و در روغني كه داغ شده است بريزند و تا زماني كه خود را مي‌گيرد آنرا به هم بزنند.

دادن زرده تخم‌مرغ به شيرخوار به صورت عسلي توصيه نمي‌‌شود.

توجه:

تخم‌مرغ را پس از شستن بايد در يك قابلمه كوچك و در آب معمولي قرار داد به طوري كه آب روي آن را بپوشاند سپس روي اجاق گذاشت. پس از به جوش آمدن آب، بهتر است جوشيدن به مدت 15 دقيقه ديگر ادامه يابد تا زرده تخم‌مرغ كاملاً سفت شود و ميكروب‌‌هاي بيماري زاي آن از بين بروند.

هفته دوم ماه هشتم به بعد:

* توصيه مي‌شود در تهيه سوپ كودك هفته‌اي يك بار به جاي گوشت از جگر سالم گوسفند استفاده شود. (استفاده از جگر گوسفند به صورت كباب شده مجاز نيست).

* با اضافه كردن بلغور جو يا حبوبات (عدس و ماش كه هضم آسان‌‌تري دارند) مي‌توان تنوع و غلظت سوپ را مي‌توان بيشتر كرد و براي كودك آش‌‌هاي خوشمزه تهيه نمود. هم چنين اضافه كردن عدس يا ماش جوانه زده به سوپ، پوره يا فرني، ارزش غذايي آن را بيشتر مي‌كند.

* از اواسط ماه هشتم به بعد علاوه بر پوره سبزي مي‌توان ميوه‌‌هاي رسيده و نرم مانند سيب، گلابي، هلو، زردآلو، انبه، گرمك، طالبي، آلو، هندوانه و موز سالم و رسيده را به تدريج به برنامه غذايي شيرخوار اضافه نمود.

با شروع هر يك از مواد غذايي جديد بايد مراقب بروز علائم حساسيت و يا عوارض آن بود.

آب ميوه طبيعي از ميوه‌‌هاي مجاز كه در منزل و با رعايت اصول بهداشتي تهيه مي‌شود به اندازه 6 تا 12 قاشق مرباخوري (30 تا 60 سي‌سي) در روز اشكالي ندارد كه توصيه مي‌شود يا ليوان يا فنجان نشكن داده شود.

* ماست ماده غذايي بسيار مفيدي است كه اكثر شيرخواران آن را دوست دارند براي اين كه شيرخوار با طعم ماست آشنا شود بهتر است ماست را جدا از غذا به او داد ولي اگر كودك دوست دارد غذا را با ماست بخورد مانعي ندارد. شروع ماست نيز با يك قاشق مرباخوري است و مقدار آن را مي‌توان به تدريج و برحسب تمايل كودك، اضافه نمود.

براي تنوع بيشتر و افزايش كيفيت غذايي سوپ، توصيه مي‌شود پنير پاستوريزه كم نمك* را ريز يا رنه كرده به سوپ كودك اضافه نمايند.

بعد از غذا، دادن يك يا دو خرما يا رطب كه پوست و هسته آن گرفته شده باشد تنها يا همراه با ماست به عنوان دسر براي كودك بسيار مفيد و لذت بخش است.